Zakole Wawerskie

Zakole Wawerskie
a raczej to, co z niego jeszcze zostało ...

Informacje ogólne Zagrożenia Inne zwierzęta Rośliny, grzyby Literatura, strony www | Kontakt Strona główna

Ptaki

Poniższy opis ten dotyczy Zakola Wawerskiego (dokładnie jego północnej części czyli olsów i podmokłych terenów przyległych), a nie międzywala Wisły. Dane są oparte na wynikach badań prowadzonych przez Rowińskiego w latach 1992 - 1996 (czyli przed zbudowaniem Trasy Siekierkowskiej), opracowaniu Mazgajskiego opublikowanym w 2007 roku (tuż po zbudowaniu trasy) oraz obserwacjach własnych.

Zakole Wawerskie wciąż połączone jest z międzywalem Wisły, którędy wiosną rokrocznie prawdopodobnie powraca część ptaków wędrujących wzdłuż rzeki. Populacje niektórych gatunków mogą też wykazywać pewną ciągłość z populacjami zamieszkującymi dolinę rzeki. Jest to obszar o największym bogactwie lęgowej ornitofauny w Warszawie zarówno pod względem składu gatunkowego jak i zagęszczenia. Na przestrzeni wielu lat stwierdzono tu łącznie około 130 gatunków ptaków, w tym około 70 lęgowych. Najbogatsza pod względem ornitologicznym jest część północna, zwłaszcza obszar chroniony jako jako zespół przyrodniczo - krajobrazowy. Zagęszczenie gatunków lęgowych w położonym tam olsie należy do największych stwierdzonych w olsach i łęgach w kraju, a zróżnicowanie gatunkowe niewiele ustępujące łęgom Puszczy Białowieskiej.
Dla kilku gatunków Zakole Wawerskie jest jedynym lub jednym z niewielu miejsc lęgowych stolicy. Tylko na tym obszarze gnieżdżą się błotniak stawowy (Circus aeruginosus) i w przeszłości prawdopodobnie samotnik (Tringa ochropus). Zakole jest jednym z 2-3 miejsc występowania derkacza (Crex crex) w Warszawie i jedynym oprócz Lasu Kabackiego gdzie odnotowany został lęgowy kruk (Corvus corax). Wśród nielicznie spotykanych w stolicy, gniazdujących na Zakolu są też uszatka (Asio otus), bączek (Ixobrychus minutus), trzciniak (Acrocephalus arundinaceus), muchołówka mała (Ficedula parva), remiz (Remiz pendulinus) i dzięcioł czarny (Dryocopus martius). Z kolei wodnik (Rallus aquaticus), strumieniówka (Locustella fluviatilis), dziwonia (Carpodacus erythrinus) i słowik szary (Luscinia luscinia) mają tutaj największe populacje lęgowe w Warszawie. Zwracającą uwagę wysoką liczebność osiąga również na Zakolu zanikający w Warszawie strzyżyk (Troglodytes troglodytes). Wśród najcenniejszych gatunków warto też wymienić brzęczkę (Locustella luscinioides) oraz gniazdującego w przeszłości podróżniczka (Luscinia svecica), obecnie spotykanego tylko podczas wędrówek, w olsie myszołowa (Buteo buteo), jastrzębia gołębiarza (Accipiter gentilis), kruka (Corvus corax) i dzięcioła czarnego (Dryocopus martius), a podczas wędrówek dudka (Upupa epops), brodźca samotnego (Tringa ochropus), krętogłowa (Jynx torquilla) i czaplę białą (Ardea alba).
Zagrożone w skali miasta a gniazdujące na Zakolu są błotniak stawowy (Circus aeruginosus), wodnik (Rallus aquaticus), derkacz (Crex crex), strumieniówka (Locustella fluviatilis), świerszczak (Locustella naevia), brzęczka (Locustella luscinioides), dziwonia (Carpodacus erythrinus) i strzyżyk (Troglodytes troglodytes). Wśród gatunków zmniejszających liczebność w Warszawie a występujących tutaj warto wymienić takie jak czajka (Vanellus vanellus), skowronek (Alauda arvensis), gąsiorek (Lanius collurio), słowik szary (Luscinia luscinia) i znacznie tutaj rzadszy słowik rdzawy (Luscinia megarhynchos), a w dalszej kolejności np. przepiórka (Coturnix coturnix), kokoszka wodna (Gallinula chloropus), dzięcioł zielony (Picus viridis), pliszka żółta (Motacilla flava), pokląskwa (Saxicola rubetra), białorzytka (Oenanthe oenanthe), rokitniczka (Acrocephalus schoenobaenus), łozówka (Acrocephalus palustris), trzciniak (Acrocephalus arundinaceus), trzcinniczek (Acrocephalus scirpaceus), gajówka (Sylvia borin), dzwoniec (Carduelis chloris), szczygieł (Carduelis carduelis) i makolągwa (Carduelis cannabina).
Niektóre spotykane na Zakolu gatunki gnieżdżą się poza jego obszarem, przylatując tutaj tylko na żerowiska. Są to na przykład jerzyki (Apus apus) i jaskółka dymówka (Hirundo rustica), zapędzające się za owadami.
Prawie wszystkie występujące na Zakolu gatunki ptaków są objęte ochroną gatunkową ścisłą, a około 20 figuruje w załączniku I Dyrektywy Ptasiej (w tym lęgowe błotniak stawowy Circus aeruginosus, bączek Ixobrychus minutus, derkacz Crex crex, muchołówka mała Ficedula parva i gąsiorek Lanius collurio).

Drozd śpiewak (Turdus philomelos) (2020 r.)

Dzięcioł czarny (Dryocopus martius) (2020 r.)

Dane te co najmniej w znacznej części są wciąż aktualne. Sam w 2011 roku (pod koniec którego to piszę) i w latach poprzednich stale obserwowałem błotniaki stawowe (Circus aeruginosus) w okresie lęgowym, myszołowa (Buteo buteo) na gnieździe, jak również słyszałem głosy kilku derkaczy (Crex crex) na łąkach, widziałem wydającegoi przejmujący głos dzięcioła czarnego (Dryocopus martius) w lesie, dzięcioła zielonego (Picus viridis). Oraz wspomniany drobiazg ptasi - pokrzewki ogrodowe (Sylvia borin), strzyżyki (Troglodytes troglodytes) (zwłaszcza zimą), gąsiorki (Lanius collurio), dziwonie (Carpodacus erythrinus), słowiki szare (Luscinia luscinia), remizy (Remiz pendulinus), łozówki (Acrocephalus palustris), trzcinniczki (Acrocephalus scirpaceus), trzciniaki (Acrocephalus arundinaceus), strumieniówki (Locustella fluviatilis), świerszczaki (Locustella naevia), brzęczki (Locustella luscinioides), dzwońce (Carduelis chloris), nieliczne pokląskwy (Saxicola rubetra), poza okresem lęgowym szczygły (Carduelis carduelis). No i polujące tutaj na owady jerzyki (Apus apus) i jaskółki dymówki (Hirundo rustica). A były to obserwacje dość pobieżne, prowadzone w północnej części Zakola. Wiele lat temu częste były tam lęgowe skowronki (Alauda arvensis) i czajki (Vanellus vanellus), wyjątkowo liczne pliszki żółte (Motacilla flava), na obszarze obecnego Gocławia oprócz tych trzech gatunków również makolągwy (Carduelis cannabina), w pobliżu stert płyt żelbetonowych białorzytki (Oenanthe oenanthe).

Pokrzewka czarnołbista, kapturka
Sylvia atricapilla

Pokrzewka czarnołbista (tzw. kapturka) (Sylvia atricapilla), samiec (2020 r.)

Rokitniczka (Acrocephalus schoenobaenus) (2020 r.)

Jak już było wspomniane, znajdująca się na północy podmokła olszyna charakteryzuje się szczególnie wysokim zagęszczeniem gatunków lęgowych, jak i dość dużą ich liczbą. Jakie mogą być tego przyczyny ? Wymienia się tutaj przede wszystkim "efekt skraju" - na 10 ha lasu przypada aż 1300 m linii brzegowej. Stąd tak duży udział gatunków charakterystycznych dla obrzeża lasu - pierwiosnek (Phylloscopus collybita), pokrzywnica (Prunella modularis), gajówka (Sylvia borin), częściowo zięba (Fringilla coelebs). Do lasu wnikają też gatunki ze środowiska sąsiadujących - słowik szary (Luscinia luscinia), słowik rdzawy (Luscinia megarhynchos), strumieniówka (Locustella fluviatilis), bażant (Phasianus colchicus), sroka (Pica pica), remiz (Remiz pendulinus).
Drugim czynnikiem jest silnie rozwinięta warstwa podszytu w tym mocno zdziczałym, nieobjętym zabiegami gospodarczymi lesie. Dzięki temu miejsca do gniazdowania bez trudu znajdują tutaj kapturka (Sylvia atricapilla), zięba (Fringilla coelebs), kos (Turdus merula), pokrzywnica (Prunella modularis). Z kolei w miejsach bardziej odwodnionych, zwłaszcza tam gdzie występuje silnie rozwinięta gęsta roślinność zielna istnieją dogodne warunki gniazdowania gatunków charakterystycznych dla dna lasu - licznych tutaj pierwiosnka (Phylloscopus collybita) i rudzika (Erithacus rubecula).
Bardzo licznie występuje na Zakolu inny ptak tego piętra lasu - strzyżyk (Troglodytes troglodytes). To jeden z najmniejszych naszych gatunków, brązowy z zadartym ogonkiem, wydający dźwięki podobne do uderzeń nożyczek. Gnieździ się w wśród gęstych gałązek, stertach chrustu i wykrotach których to na Zakolu nie brakuje, co obok wspomnainych wyżej czynników również może być powodem tak dużej jego liczebności.

remiz
Remiz pendulinus
olsza czarna, olcha czarna
Alnus glutinosa

Remiz Remiz pendulinus budujący gniazdo (2021 r.)

Strzyżyk zwyczajny Troglodytes troglodytes zimą (2019 r.)

Ptaki zakładające gniazda na ziemi lub tuż nad nią zdecydowanie dominują w olsie na Zakolu.
Duża ilość nieusuwanego, miękkiego gnijącego drewna sprzyja występowaniu zauważalnego tutaj najmniejszego spośród naszych dzięciołów - dzięciołka (Dendrocopos minor), gnieżdżacego się za odstającą korą licznego tutaj pełzacza ogrodowego (Certhia brachydactyla), zajmujących dziuple dość rzadkiej muchołówki małej (Ficedula parva) oraz innch gatunków dziuplaków.
W tak gęstym lesie pełnym próchniejących gałęzi jest też zapewne dużo owadów stanowiących pożywienie ptaków, co zresztą widać.
Nie bez wpływu na występowanie ptaków jest trudna dostępność terenu dla ludzi.
W latach 2013-2014 obserwowałem żerującego w Kanale Wawerskim bociana czarnego (Ciconia nigra).
Unikalne w skali Warszawy są też sąsiadujące z olszyną tereny otwarte.

pełzacz leśny
Certhia familiaris
olsza czarna, olcha czarna
Alnus glutinosa

W gnieździe pełzacza leśnego (Certhia familiaris) za odstającą korą martwego pnia olchy czarnej (Alnus glutinosa) (1996 r.)

Ze względu na gęstą roślinność ptaki na Zakolu często jest łatwiej usłyszeć niż zobaczyć. Z tego powodu jak również w wielu przypadkach specyfiki biologii indywidualnych gatunków rozpoznawanie gatunków wymaga niezłej znajomości głosów ptaków. Profesjonalni badacze stosują w tym celu nawet czasem stymulację głosową przy pomocy głosów nagranych na magnetofon w celu sprowokowania jakiegoś ptaka do odezwania się i ujawnienia w ten sposób swojej obecności. Na Zakolu tak ocenia się liczebność bączka (Ixobrychus minutus), wodnika (Rallus aquaticus), derkacza (Crex crex) i kokoszki (Gallinula chloropus). Zdecydowanie najlepszą porą roku na tego rodzaju wycieczkę jest więc okres lęgowy ptaków czyli wiosna, porą dnia wczesny poranek, w przypadku niektórych gatunków terenów otwartych późne popołudnie a nawet noc.

Żurawie (Grus grus) (2020 r.)

Brzęczka (Locustella luscinioides) (2020 r.)

Wiosną w lesie (olsie) najbardziej rzuca się w uszy łatwe do rozpoznania cilp-calp-cilp-calp-.. pierwiosnka (Phylloscopus collybita), który zresztą przylatuje najwcześniej - już na przełomie marca i kwietnia. Zaraz potem pojawia się niezwykle liczna na Zakolu kapturka czyli pokrzewka czarnołbista (Sylvia atricapilla). Bardzo łatwo też usłyszeć kosa (Turdus merula), szpaka (Sturnus vulgaris), kilka gatunków sikor. Oprócz tego można wyłowić głos gajówki czyli pokrzewki ogrodowej (Sylvia borin), przylatującej później niż kapturka (Sylvia atricapilla), dzwońca (Carduelis chloris), pokrzywnicy (Prunella modularis), drozda śpiewaka (Turdus philomelos), dzięciołka (Dendrocopos minor), dzięcioła dużego (Dendrocopos major), czarnego (Dryocopus martius), zielonego (Picus viridis), czasem grubodzioba (Coccothraustes coccothraustes), muchołówkę małą (Ficedula parva) oraz wielu innych gatunków. Wszystko z jazgotem silników samochodowych w tle. Ciekawe że w lesie tym nie gnieździ się prawdopodobnie piecuszek (Phylloscopus trochilus), bardzo charakterystyczny dla tego rodzaju biotopu. Na skraju lasu oraz terenach otwartych odzywa się zbierający materiał na swoje wiszące gniazdo remiz (Remiz pendulinus), późną wiosną wilga (Oriolus oriolus), budująca gniazda zawieszone w rozwidleniu gałęzi. Jest też sporo sójek (Garrulus glandarius). W biotopie parkowym czyli mozaice terenów otwartych, krzewów i rozproszonych drzew, bardzo liczne są trzecia pokrzewka - cierniówka (Sylvia communis), łozówka (Acrocephalus palustris) oraz słowik szary (Luscinia luscinia), ponadto można też spotkać dziwonię (Carpodacus erythrinus), strumieniówkę (Locustella fluviatilis), pokląskwę (Saxicola rubetra), gąsiorka (Lanius collurio), kukułkę (Cuculus canorus), niestety też bażanta (Phasianus colchicus). Wciąż liczna jest sroka (Pica pica), chociaż nie gnieździ się już w każdym krzaku wierzby jak przed laty, są też wrony (Corvus cornix), wykonujące charakterystyczny lot nad lasem połączony z klaskaniem skrzydłami grzywacze (Columba palumbus). Nad terenami otwartymi poluje często myszołów (Buteo buteo), kiedyś można było też bardzo łatwo spotkać pustułkę (Falco tinnunculus), która jako jedyny ptak drapieżny potrafi zawisnąć nad określonym punktem trzepocząć skrzydłami. Ten drugi gatunek był też dość liczny nad łąkami na których zbudowano Osiedle Gocław. W szuwarach trzcinowych najgłośniej nadaje trzcinniczek (Acrocephalus scirpaceus), przy Trasie Siekierkowskiej trzciniak (Acrocephalus arundinaceus) (obydwa na najbardziej podmokłych obszarach, zwłaszcza ze stagnującą wodą), oprócz tego potrzos (Emberiza schoeniclus), rokitniczka (Acrocephalus schoenobaenus), w pobliżu lasu można usłyszeć brzęczkę (Locustella luscinioides), wśród wysokiej roślinności zielnej dość licznego świerszczaka (Locustella naevia), na podmokłych łąkach turzycowych derkacza (Crex crex) wydającego głos przypominający nakręcanie budzika, nad trzcinami czasem lata błotniak stawowy (Circus aeruginosus). Derkacz (Crex crex) i świerszczaki (Locustella naevia) najbardziej aktywne są późnym popołudniem i wieczorem. Niestety gatunki te występują na obszarach nie objętych ochroną w postaci zespołu przyrodniczo - krajobrazowego ... Dawniej na użytkowanych łąkach i polach licznie gnieździły się skowronki (Alauda arvensis), czajki (Vanellus vanellus) i kuropatwy (Perdix perdix), na trawniku przy Ostrobramskiej można było spotkać dzierlatki (Galerida cristata). Przylatują też tutaj na żer wspomniane wcześniej jerzyki (Apus apus), dymówki (Hirundo rustica), przed laty na obecnym obszarze Osiedla Gocław gnieździły się brzegówki (Riparia riparia). Latem zlatują się szpaki (Sturnus vulgaris), obsiadujące masowo linię wysokiego napięcia, krzaki lub trzcinowisko.

Zimą bardzo charakterystyczne są hałaśliwe duże stada czyżyków (Carduelis spinus) przelatujące nad lasem z miejsca na miejsce, żerujące na tzw. szyszkach olch w koronach tych drzew. Pozostałe ptaki zbijają się w koczujące po lesie wielogatunkowe stadka, w których można zauważyć sikory, kowaliki (Sitta europaea) które jako jedyne ptaki żerują na pniu z głową skierowaną w dół (dzięki czemu mogą zauważyć to co inne gatunki omijają), pełzacze ogrodowe (Certhia brachydactyla), strzyżyki (Troglodytes troglodytes), dzięciołka (Dendrocopos minor) lub dzięcioła dużego (Dendrocopos major), raniuszki (Aegithalos caudatus). Niekiedy można też spotkać gila (Pyrrhula pyrrhula), grubodzioba (Coccothraustes coccothraustes), zimują chyba odlatujące normalnie rudziki (Erithacus rubecula). Jak w pozostałe pory roku łatwo zuważyć sójkę (Garrulus glandarius) (oraz sroki Pica pica, wrony Corvus cornix), na kanałku krzyżówki (Anas platyrhynchos), kiedyś zimorodki (Alcedo atthis). W szuwarach pozostaje już tylko potrzos (Emberiza schoeniclus), czasem mogą pojawić się wąsatki (Panurus biarmicus), na pozostałych terenach otwartych szczygły (Carduelis carduelis), a dawniej, zwłaszcza na obszarze zajmowanym obecnie przez Osiedle Gocław, kuropatwy (Perdix perdix), makolągwy (Carduelis cannabina), jery (Fringilla montifringilla), śnieguły (Plectrophenax nivalis). Na Zakolu wśród łuszczaków stwierdzono nawet czeczotkę tundrową (Carduelis hornemanni).
To tyle jeżeli chodzi o gatunki najłatwiejsze do zauważenia lub usłyszenia.

Wszystkie poniższe nagrania zostały wykonane na Zakolu Wawerskim wiosną 2010 i 2011 roku, w sumie podczas trzech dni przy okazji wycieczek.

Pierwiosnek (Phylloscopus collybita),
       potem bębniący dzięcioł czarny (Dryocopus martius)
Kapturka czyli pokrzewka czarnołbista (Sylvia atricapilla) (1),
       pod koniec kukułka (Cuculus canorus)
Kapturka (Sylvia atricapilla) (2)
Gajówka czyli pokrzewka ogrodowa (Sylvia borin)
Kos (Turdus merula)
Drozd śpiewak (Turdus philomelos), nietypowy głos
Szpaki (Sturnus vulgaris)
Muchołówka szara (Muscicapa striata), prawdopodobnie
Pokrzywnica (Prunella modularis),
       potem też pierwiosnek (Phylloscopus collybita)
Dzwoniec (Carduelis chloris) - dwa rodzaje głosów
       oraz wszędobylski pierwiosnek (Phylloscopus collybita)
Dzięcioł czarny (Dryocopus martius), prawdopodobnie
Dzięciołek (Dendrocopos minor)
Dzięcioł duży (Dendrocopos major)

Słowik szary (Luscinia luscinia)
Cierniówka (Sylvia communis)
Dziwonia (Carpodacus erythrinus)
Łozówka (Acrocephalus palustris)
Remiz (Remiz pendulinus)

Derkacz (Crex crex)
Świerszczak (Locustella naevia)
Brzęczka (Locustella luscinioides)
oraz trzcinak (Acrocephalus arundinaceus)
Trzcinniczek (Acrocephalus scirpaceus)
Trzcinak (Acrocephalus arundinaceus)
Potrzos (Emberiza schoeniclus),
potem derkacz (Crex crex)

Informacje ogólne Zagrożenia Inne zwierzęta Rośliny, grzyby Literatura, strony www | Kontakt Strona główna

Ta strona używa plików cookies. Korzystanie z tej strony oznacza wyrażenie zgody na używanie cookies zgodnie z bieżącymi ustawieniami przeglądarki internetowej.
W przeglądarce można zmieniać ustawienia dotyczące cookies.
This site uses cookies. By using this site you agree to the use of cookies according to your browser's current cookie settings. You can change cookie settings in your browser.